ROMOWIE W AUSTRALII

AUTOR: LIDIA WALUK LEGUN

Flaga Romów, nawiązująca do koczowniczego stylu ich życia

Cyganie pochodzą z Indii, skąd zaczęli wyjeżdżać około 1500 lat temu, a możliwe, że dużo wcześniej. Z dawnych kronik perskich dowiadujemy się o wędrujących Hindusach, jednak nie wiadomo, czy odnosiły się one do Cyganów. Perski poeta Firdausi w swoim poemacie „Shah Name” pisze o 10-12 tysiącach hinduskich muzykantów podarowanych perskiemu szachowi Bahramowi V Gurowi przez jednego z hinduskich władców w V wieku.

Oficjalnie przypuszcza się, że opuścili oni północne Indie w końcu X wieku w następstwie inwazji islamskiej dynastii pochodzenia tureckiego pod wodzą Mahmuda Ghaznawi. Udali się wówczas na tereny Pakistanu, Afganistanu i Iranu. W Iranie podzielili się na dwie grupy. Jedna z nich powędrowała na południe przez Syrię do północnej Afryki i Grecji. Druga grupa wyruszyła  na północ przez Armenię i przybyła na tereny, które dzisiaj nazywają się Bułgaria, Rumunia i Serbia. Większość z nich została na Bałkanach, a część udała  się dalej do innych  krajów Europy. Istnieją wzmianki w tekstach greckiego mnicha, że już w XI wieku pojawili się w Europie, a na początku XVI wieku znajdowali się już we wszystkich krajach tego kontynentu.

Na początku w Europie przyjęto Cyganów życzliwie. Obdarzano ich żywnością i pieniędzmi, a arystokraci wydawali im specjalne glejty, które miały ich ochraniać. Wkrótce jednak zaczęto ich obwiniać o żebractwo, kradzieże, porywania, prostytucję i czary. Postrzegani byli jako obcy ludzie Orientu i poddawano ich prześladowaniom i szykanom. Ich koczowniczy tryb życia i okultyzm wywoływały podejrzenia i wrogość wobec nich. Prawie wszystkie kraje europejskie wprowadzały dyskryminujące ustawy. Wiele rządów próbowało ich zmusić do porzucenia koczowniczego trybu życia, asymilacji i osiedlenia się w jednym miejscu.

Badania wykazały że mała ich garstka mogła przypłynąć do Ameryki w czasie trzeciej wyprawy Kolumba w 1498 roku.

Szwedzka królowa Krystyna w 1648 roku wysłała Cyganów do swoich kolonii Delaware w Północnej Ameryce. Wielu Cyganów było deportowanych z Anglii do Virginii i Georgii w 1695 roku. 

W latach 1700-ych Portugalia deportowała cygańskich niewolników do pracy w koloniach w Brazylii, Indiach i Afryce. Francuzi wysłali Cyganów na plantacje na Wyspach Karaibskich. Hiszpanie wysłali ich statkami do kolonii w Północnej i Południowej Ameryce.  Przez dłuższy czas nie byli oni identyfikowani jako Cyganie, ponieważ ukrywali swoje pochodzenie i wskazywali ostatnie miejsce zamieszkania jako swoją narodowość, łatwo wmieszując się w populacje innych grup etnicznych.

Romka w towarzystwie funkcjonariusza Ordnungspolizei oraz psychiatry Roberta Rittera
Foto East News

Romka w towarzystwie funkcjonariusza Ordnungspolizei oraz psychiatry Roberta Rittera East News

W XVIII wieku na terenie Niemiec, Niderlandii, Skandynawii i Szwajcarii odbywały się masowe, zalegalizowane polowania na Cyganów, które miały charakter polowań na zwierzynę. W 1725 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I zezwolił wieszać Cyganów „ jeśli mają skończone 18 lat także wtedy, gdy nie popełnili żadnego wykroczenia„. Przez 500 lat byli oni niewolnikami w Rumunii i uwolniono ich dopiero w 1864 roku.  Byli  poddawani segregacji seksu, jak np. w czasie deportacji mężczyzn z Hiszpanii w XVIII wieku.  W czasie II wojny światowej Cyganie stali się celem eksterminacji hitlerowskich Niemiec.  Zginęło ich wówczas od 220 do 500 tysięcy, a niektóre źródła podają, że zginęło ich wówczas  1.5 miliona. W październiku 2012 roku w Berlinie został odsłonięty pomnik ku czci zamordowanych Romów i Sinti przez niemieckich hitlerowców.

Wiele krajów Europy jeszcze do niedawna prowadziło półoficjalne programy sterylizacji kobiet cygańskich, np. w Czechosłowacji  program taki trwał do 1972 roku.

W 2010 roku rząd francuski przeprowadził likwidację obozów cygańskich i setki Cyganów z rumuńskimi paszportami zostało wysłanych samolotami jako nielegalni emigranci z powrotem do Rumunii.

Trudno zbadać  historię Romów, ponieważ w dużym stopniu nie była ona zapisywana. Było to związane z brakiem tradycji piśmienniczych i  analfabetyzmem tego narodu.

Przez długi czas miejsce ich pochodzenia było owiane tajemnicą. Dopiero w 1873 roku węgierski student teologii Stefan Wali  opublikował swoje odkrycia po spotkaniu trzech hinduskich studentów, którzy mówili podobnym językiem jak Cyganie, których znał.

Ich język wywodzi się z sanskrytu i posiada co najmniej 60 bardzo zróżnicowanych dialektów. Istnieje wiele podgrup tego narodu i nazywają się one między innymi Roma, Sinti, Kale i Manush. Cyganie nazywają nie-Cyganów „Gadzio”, Gadżo”, „Gadjo”, Gajo”- na określenie mężczyzny, „Gadzi, Gadżi”, „Gadji”, „Gaji” – na określenie kobiety. W liczbie mnogiej brzmi to „Gadzie”, „Gadże”, „Gadje”, „Gaje”. Słowo to pochodzi od prakryckiego  słowa „gajja”/nie-wojownik, chłop, cywil/. Angielskie słowo „gypsy” pochodzi od słowa „Egypt”,  ponieważ początkowo przypuszczano, że oryginalnie wszyscy oni przybyli z Egiptu. 

Cyganie uważają, że są unikali i przeważnie nie poddają się integracjom kulturowym. Posiadają silne poczucie wspólnoty i więzi rodzinne są dla nich bardzo ważne. Historia prześladowań ogromnie umocniła ich izolację. Wierzą w swoją siłę magiczną, w siłę ich przekleństw i przepowiednie.  Pomimo tego przepowiadania przyszłości nie stosują wśród siebie. 

Cyganie dzisiaj preferują, aby nazywano ich Roma, ale nie wszyscy. Rom to mężczyzna, Romni to kobieta, zaś w liczbie mnogiej brzmi to Roma. Romani to przymiotnik „cygański”. Nazwy te różnią się w licznych dialektach. 

Romaniya to prawo cygańskie bazowane na starożytnej religii ludowej o korzeniach hinduskich. Obejmuje ono ogromną ilość tabu, nakazów i zakazów dotyczących głównie   czystości żywności i kobiet. Starszyzna traktowana jest jako „bliska bogom i przodkom” i jest bardzo szanowana. Według tego prawa jakikolwiek kontakt z psami i kotami jest nieczysty. Psy są tolerowane na zewnątrz domów, ponieważ pilnują obejścia. Pomimo mitów o niemoralności Cyganów większość z nich surowo przestrzega zasad wierności. Prostytucja i zdrady są rzadkie. Według ich prawa kradzieże i oszustwa są przestępstwami tylko wtedy, jeśli dokonane zostały wobec innych Cyganów.

Bardzo skomplikowane i liczne są zasady dotyczące higieny. Stół jadalny może być używany jedynie w celu spożywania posiłków i musi być nieskazitelnie czysty. Naczynia i sztućce, które używają, nie mogą być podawane gościom. Zlew w kuchni może być używany tylko do mycia naczyń i nie wolno w nim myć rąk ani prać, gdyż inaczej stanie się „nieczysty”  i „nieczysta”będzie osoba, która umyje w nim ręce.

Cyganie często mają kilka imion: sekretne imię używane w rytuałach, imię nadane przy urodzeniu oraz jedno lub dwa imiona zarezerwowane dla „gaje”. 

Pierwsza Flota przybyła do Port Jackson w 1788 roku.

Przypuszcza się, że trzech zesłańców w pierwszej flocie do Australii było Cyganami, chociaż nie jest to pewne. Jeden z nich James Squire rozpoczął w Australii przemysł browarski. Jego wnuk James Farnell został pierwszym urodzonym w Australii premierem Nowej  Południowej Walii w 1877 roku.  Trudno jest precyzyjnie wydzielić Cyganów z listy zesłańców, jednak niedawne badania ujawniły, że było ich aż 50. Do dzisiaj nie znaleziono danych o Cyganach jako o wolnych osadnikach przed 1866 rokiem. W czasach po zesłaniach zanotowano małą grupę angielskich Cyganów wędrujących w rejonie Orange-Mudgee w 1866 roku, którzy przybyli z Northumberland w północnej Anglii i przebywali w Australii od dwóch lat. Trudnili się naprawą garnków i wróżeniem, a także pszczelarstwem i wyrobem zabawek z wosku. W 1894 roku Rodney „Gypsy” Smith, angielski Cygan, który stał się ewangelistą w młodości, odwiedził na krótko Australię.  Powrócił tutaj w 1926 roku, aby prowadzić misję nawracania na ewangelizm i przekonał do tej religii tysiące ludzi. 

Następną zidentyfikowaną grupą Cyganów, która dotarła do Australii, byli greccy Cyganie, którzy dotarli tutaj w 1898 roku.  Chociaż niektórzy z nich byli urodzeni w Grecji, posiadali paszporty wystawione przez greckiego konsula w Port Saidzie. Najprawdopodobniej jednak przybyli oni z Bałkanów. Grupie 23 osób nie zezwolono wjechać do Adelajdy i ostatecznie wylądowali w Melbourne. Następnej grupie 25 osób zezwolono wylądować w Adelajdzie, ale później także wyprawiono ich drogą lądową do Melbourne. Później wielu z nich wyjechało do Sydney. Pracowali w cyrkach i na objazdowych występach. Część przeniosła  się do Północnej  Ameryki, Kanady, Nowej Zelandii i Anglii.  Potomkowie greckich Cyganów zachowali do dzisiaj swoje zwyczaje i język. Oddzielne grupy w różnych miastach regularnie podróżują i odwiedzają się nawzajem. Obecnie większe skupiska mieszkają w Melbourne, Sydney, Wollongong i na Gold Coast. W 1982 roku szeroko w mediach opisywano tradycyjny cygański pogrzeb Mrs Ruby Sterio, którą nieprawidłowo nazywano „królową Cyganów”.  Po tym niechcianym rozgłosie Cyganie usunęli się z życia publicznego Australii. W latach od 1920 do 1945 roku małe grupy Cyganów z Anglii przesiedliły się do Australii.  Niektórzy z ich potomków nadal tu mieszkają. Część wędruje, a część osiedliła się w jednym miejscu. Generalnie angielscy Romowie nie przyznają się do swojego pochodzenia i unikają rozgłosu.

Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku Australia przyjęła liczne grupy cygańskich emigrantów z państw Europy. Jednocześnie przyjechało wielu Cyganów, którzy nie identyfikowali się jako Cyganie, ale jako osoby narodowości krajów, z których przybyli. W ten sposób przyjechała tu duża liczba Romów z Anglii, Jugosławii, Grecji, Polski i innych państw.  Wielu z nich uległo asymilacji, inni zaś aktywnie kultywują swoje zwyczaje i kulturę.

Po zakończeniu ery komunistycznej nowe grupy Cyganów ze środkowej  i wschodniej Europy, głównie z Rumunii, Bułgarii i Republiki Czeskiej przybyły do Australii, cześć z nich jako prześladowani uchodźcy.

Na początku lat 1970-ych grupa macedońskich Cyganów przyjechała do Perth. W ciągu następnych lat dołączyły do nich następne grupy z Macedonii.  Powstała wówczas społeczność Roma Community z sekcją kulturalną Pralipe. Utworzyli oni własny  zespół muzyczny i drużynę futbolową.  W 1981 roku założono cygańską szkołę etniczną i w tym samym czasie zaczęto nadawać audycje radiowe w języku Romani. Była to druga taka rozgłośnia na świecie. Niektórzy członkowie tej grupy przenieśli się do Melbourne i Sydney,  gdzie założyli swoje własne organizacje.  Cyganie z Perth zostali członkami Międzynarodowego Związku Romów, założonego w Anglii w 1971 roku. Utrzymują oni aktywne kontakty z Romami na całym świecie. W 1979 roku Międzynarodowy Związek Cyganów został uznany przez Organizację  Narodów Zjednoczonych.

Dużo informacji na temat życia Romów w Australii pojawiło się w formie programów telewizyjnych i radiowych oraz artykułów w gazetach w latach 1990-ych.  Powstały liczne organizacje skupiające Cyganów z tego samego kraju pochodzenia  i wiele z nich przyłączyło się do Międzynarodowego Związku Romów.

Według opinii Romów nie są oni dyskryminowani w Australii, tak jak gdzie indziej na świecie. Uważają jednak, że nie są rozumiani, a ich odmienność nie jest akceptowana. Wielu z nich dalej kontynuuje swój wędrowny styl życia i wykonuje własne obyczaje kulturowe, chociaż często w zmodyfikowanej formie. Część z nich prowadzi pół-koczowniczy styl życia, podróżując tylko przez część roku. Dzisiaj tabory zostały zastąpione, często budowanymi na zamówienie, trzy-osiowymi karawanami ciągniętymi przez  4WD samochody BMW, Pajero lub Range Rover. Cześć Cyganów osiedliła się całkowicie, zmieniając swoje zawody na profesje nie-tradycyjne dla Cyganów, jednak dalej zachowują oni swój dialekt i przepisy prawa cygańskiego.

Nie jest możliwym ustalenie liczby Romów zamieszkujących jakikolwiek kraj świata. Głównie jest to związane z tym, że ukrywają oni często swoją narodową tożsamość z powodu panujących antycygańskich stereotypów i strachem przed dyskryminacją. Często podają miejsce swojego pochodzenia jako basen Morza Śródziemnego, Bliski Wschód lub Amerykę Południową. 

Populację Romów na świecie oblicza się dzisiaj na 12 – 15 milionów, ale ta liczba jest również niepewna. Najwięcej zamieszkuje ich w Bułgarii – 4.7% mieszkańcow.  Innymi krajami o wysokiej ich populacji są Rumunia, Hiszpania, Słowacja, Brazylia, Turcja i Węgry.

Oficjalnie w Australii zamieszkuje ich około 25 tysięcy, jednak jest ich z pewnością dużo więcej.  Wielu z nich nie znajduje się na listach wyborczych i nie podaje się jako Roma w statystykach. W 2011 roku australijskie biuro statystyczne zarejestrowało tylko 775 osób podających się jako Romowie…..

W czasie mojej pracy w biurze podróży poznałam kilku polskich Cyganów. Byli otwarci, sympatyczni i nie ukrywali swojej tożsamości. Zajmowali się handlem pracując we własnej firmie w Melbourne.

 LIDIA WALUK LEGUN

Źródła: „ The Australian People” Cambridge 2001/ „Gypsy Law”  Walter O. Weyrauch 1997/ Romani people in Australia – Wikipedia/ medianationalgeographic.org / Ilustracje dodał Admim/

###################################

Śledź i polub nas:

Dodaj Komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *