Piotr Bartoszcze i Michal Filek

Wieczorem 7 lutego 1984 roku w tajemniczych okolicznościach zginął Piotr Bartoszcze – działacz rolniczej „Solidarności”. Pochodził z rodziny o silnych tradycjach opozycyjnych, razem z ojcem Michałem i bratem Roman współtworzył struktury NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność Chłopska” na Kujawach.

Piotr Bartoszcze znalazł się w zainteresowaniu Służby Bezpieczeństwa PRL już pod koniec lat 70-tych XX w. W aktach sprawozdawczych bydgoskiej bezpieki odnotowano jego działalność, m.in. w manifestacji zorganizowanej 12 lutego 1981 r. przez NSZZ „Solidarność Chłopską” pod Pomnikiem Powstańców Wielkopolskich w Inowrocławiu oraz w przygotowaniu strajku okupacyjnego w gmachach Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w Bydgoszczy i Inowrocławiu, jaki miał miejsce 16 marca. Wszystkie te działania i aktywności doprowadziły do jego zarejestrowania 21 września przez Wydział IV KWMO w Bydgoszczy do Sprawy Operacyjnego Sprawdzenia (SOS)/ Sprawy Operacyjnego Rozpracowania (SOR) krypt. „Uzdrowiciel”.

Po wprowadzeniu stanu wojennego ukrywał się wraz z ojcem i bratem, ale po kilku miesiącach zostali schwytani oraz osadzeni we wrześniu 1982 r. w Ośrodku Odosobnienia we Włocławku-Mielęcinie. 24 listopada Bartoszczowie zostali zwolnieni z internowania i wrócili do swej działalności opozycyjnej. Brali udział w drukowaniu i kolportacji podziemnego pisma „Żywią i Bronią”, a także podjęli działalność w tajnym Ogólnopolskim Komitecie Oporu Rolników.

Ich działalność nie umknęła uwadze SB, byli ciągle inwigilowani w ramach dotychczas prowadzonych działań. Dodatkowo ich działalność została uwzględniona w Sprawie Obiektowej krypt. „Renesans”/ „Mrowisko”.

7 lutego 1984 r. swoją Syreną Bosto rozwoził kolejne numery „Żywią i Bronią”. Nie dotarł do domu, następnego dnia rano jego uszkodzony samochód znalazł jeden z sąsiadów i powiadomił rodzinę. Dzień później ciało Piotra odnaleziono w studzience melioracyjnej.

Jego śmierć wzbudziła szereg wątpliwości. We krwi wykryto alkohol, ciało nosiło ślady pobicia. Wiele wskazuje na to, że Piotra Bartoszcze uduszono (mimo, że usta i nos denata nie były niczym zakryte oraz nie miał obrażeń na szyi). Prokuratura nie dopuściła do oględzin zwłok przedstawiciela rodziny, natomiast brał w nich udział m.in. kpt. Grzegorz Piotrowski – jeden z późniejszych morderców ks. Jerzego Popiełuszki. Śledztwem interesowały się najwyższe „czynniki państwowe”, łącznie z gen. Wojciechem Jaruzelskim, a także ówczesną Prokuraturą Generalną. Ta na wielu etapach postępowania instruowała podległe jednostki co do sposobu prowadzenia czynności.

Ostatecznie prokuratura orzekła, że do śmierci Piotra Bartoszcze doszło w wyniku nieszczęśliwego wypadku. Po zderzeniu z nieznanym samochodem miał uciec z miejsc zdarzenia (jako kierujący pod wpływem alkoholu bał się odpowiedzialności prawnej) i wpadł do studzienki melioracyjnej (jedynej w całej okolicy). W wyniku zaklinowania w studzience, ściśnięcia i problemów z sercem miał, według opinii prokuratury, tam umrzeć. Jeszcze w 1984 r. śledztwo zostało umorzone.

Z tym orzeczeniem nie zgodziła się rodzina Piotra Bartoszcze. Podnoszono, że prokuratura zignorowała na miejscu zdarzenia ślady innych osób. Tak samo pominięto zeznania świadków, którzy potwierdzali, że tuż przed zdarzeniem mieli kontakt z denatem i nie byli świadkami spożywania przez niego alkoholu. Działająca w podziemiu „Solidarność” powołała w 1984 r. własną komisję składającą się z lekarzy i prawników, która miała wyjaśnić sprawę śmierci Bartoszcze. Z uwagi na brak dostępu do materiałów prokuratury, nie poczyniono dokładniejszych ustaleń.

Mimo podjęcia kolejnego śledztwa w 1990 r. nie udało się wyjaśnić sprawy śmierci Piotra Bartoszcze. Okazało się też, że próba odszukania dodatkowych informacji o inwigilacji rodziny Bartoszcze zakończyła się niepowodzeniem, gdyż 17 tomów akt Służby Bezpieczeństwa zostało zniszczonych. W konsekwencji śledztwo umorzono w 1995 r.

12 września 2016 r. śledztwo w sprawie śmierci Piotra Bartoszcze wznowił Instytut Pamięci Narodowej. W opinii, jaką dysponują prokuratorzy IPN, do śmierci przyczyniły się osoby trzecie, co wskazuje na zabójstwo Piotra Bartoszcze. Nie ma przesłanek wskazujących na kryminalne okoliczności zdarzenia. Wysoce prawdopodobne jest, iż doszło do niego ze względu na wcześniejszą działalność opozycyjną Piotra Bartoszcze. Wyniki śledztwa zostały przedstawione na konferencji prasowej. 

W 2006 r. prezydent Polski Lech Kaczyński odznaczył pośmiertnie Piotra Bartoszcze Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Instytut Pamięci Narodowej odznaczył go Krzyżem Wolności i Solidarności.

W 2022 r. ukazała się w Instytucie Pamięci Narodowej publikacja z cyklu „Bohaterowie Niepodległej” poświęcona Romanowi i Piotrowi Bartoszczom. 

Działalność rolniczej „Solidarności” jest treścią publikacji przygotowanej przez Cecylię Kutę i Michała Wenklara pt. „O wolną wieś i wolną Polskę. Ogólnopolski Komitet Oporu Rolników i niezależna działalność środowisk chłopskich w latach 1982–1989”. Książka jest dostępna w naszych księgarniach i w sprzedaży online. 

Źródło: IPN

MICHAŁ FILEK

Michał Filek, ur. 4 VI 1945 we Wrześni. Absolwent Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydz. Prawa i Administracji (1971).

1971-1973 aplikant sądowy w okręgu Sądu Wojewódzkiego w Bydgoszczy, 1973-1975 asesor sądowy tamże, 1975-1977 sędzia Sądu Powiatowego w Bydgoszczy, 1977-1979 sędzia i prezes Sądu Rejonowego w Szubinie, 1979-1980 sędzia i prezes Sądu Rejonowego w Inowrocławiu, 1980-1981 radca prawny w Zakładach Elektronicznej Techniki Obliczeniowej w Bydgoszczy i Zakładach Przemysłu Dziewiarskiego Dzianotex tamże.

Od IX 1980 w „S”; od V 1981 doradca prawny, rzecznik prasowy i pełnomocnik MKZ, następnie ZR Bydgoskiego w śledztwie prowadzonym ws. kryzysu bydgoskiego, doradca prawny kilku KZ. V-VI 1981 doradca prawny grupy roboczej KKP ds. realizacji tzw. porozumień warszawskich, zawartych po kryzysie bydgoskim. Współzałożyciel, od X 1981 redaktor naczelny i publicysta wydawanego przez bydgoskie KZ pisma „Impulsy”.

III 1982 – V 1985 działacz Prymasowskiego Komitetu Charytatywno-Społecznego (później Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom) przy Bazylice św. Wincentego á Paulo w Bydgoszczy. 1982-1983 publicysta i współpracownik Radia „S” tamże. 1982-1985 publicysta i kolporter „Bydgoskiego Podziemnego Serwisu Informacyjnego «Solidarność»”, „Informatora Bydgoskiego”, kolporter książek, pism i innych wydawnictw podziemnych. 8 IX 1982 – 30 XI 1982 internowany w Ośr. Odosobnienia w Mielęcinie k. Włocławka. Po wyjściu wrócił do działalności. Pozbawiony prawa wykonywania zawodów adwokata i radcy prawnego; SB uniemożliwiała mu podjęcie jakiejkolwiek innej pracy zarobkowej; bez zatrudnienia.

Od II 1984 szef tajnego zespołu prowadzącego nieformalne śledztwo ws. śmierci Piotra Bartoszcze.

Od V 1985 na emigracji w Australii; robotnik w fabryce wyrobów plastikowych, współwłaściciel drukarni, 1991-1992 asystent redaktora nacz. „Tygodnika Polskiego”, 1992-1998 redaktor nacz. i publicysta tego pisma oraz właściciel kawiarni z galerią sztuki ceramicznej. 1998-2004 w Polsce; własna kancelaria adwokacka w Bydgoszczy, sędzia Sądu Dyscyplinarnego Okręgowej Rady Adwokackiej tamże. Od X 2004 ponownie w Australii; na emeryturze, pracuje społecznie dla Amnesty International Australia.

Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności (2012).

Autor: Katarzyna Grysińska-Jarmuła

############################ np.pl ###########################