Jan Szczepanik. „Edison z Tarnowa”/ ‚The Polish Edison’ from Tarnow.

Autor: Józef Wróbel

Była to postać na tyle nietuzinkowa i tak znana na świecie, że Mark Twain poświęcił Janowi Szczepanikowi jedno ze swoich opowiadań, a Gabriela Zapolska czy Jan Kasprowicz dedykowali mu swoje utwory – mówił Piotr Zarzycki z Muzeum Techniki w Warszawie.

13 czerwca 1872 roku w Rudnikach koło Mościsk urodził się Jan Szczepanik, nauczyciel, wynalazca zwany „polskim Edisonem” oraz „galicyjskim geniuszem”. Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w Krakowie pracował jako nauczyciel w podkrośnieńskich wsiach. Mimo że był samoukiem, stał się autorem ponad 50 wynalazków i kilkuset patentów technicznych z dziedziny fotografii barwnej, telewizji czy barwnego tkactwa. Wybitny amerykański pisarz i podróżnik Mark Twain chciał nawet kupić prawa do patentu związanego z rewolucyjnymi zmianami wprowadzonymi przez Polaka w maszynie tkackiej. I choć mu się nie udało jednym z efektów spotkań wynalazcy i pisarza jest gobelin przedstawiający Twaina utkany maszynowo przez Szczepanika według własnego szkicu.

Szczepanik wprowadził nowe metody w dziedzinie fotowłókiennictwa (nanoszenia obrazu na materiał).

– Wynalazek ten był genialny – stwierdza Piotr Zarzycki. – Zachowało się wiele prac wykonanych przez niego tą metodą i jak się patrzy na prezydenta Mościckiego czy marszałka Piłsudskiego to nie mamy wątpliwości, że to jest ich podobizna. To była w tamtych czasach absolutna sensacja – dodaje.

Prekursor kolorowego filmu i kolorowej fotografii

W 1897 roku opatentował telektroskop, protoplastę dzisiejszej telewizji. Było to urządzenie do przesyłania na odległość ruchomego obrazu kolorowego wraz z dźwiękiem za pośrednictwem elektryczności. Amerykański historyk telewizji Albert Abramson w swojej książce pt. „Elektronic Motion Pictures. A history of the Television Camera” wymienił nazwisko Polaka na czołowym miejscu wśród XIX-wiecznych wynalazców telewizji. Informacja o telektroskopie wzbudziła sporą sensację w ówczesnej prasie, ale projekt z przyczyn technicznych i finansowych nie został zrealizowany.

Znany na całym świecie

Ślub Jana Szczepanika, który odbył się w 1902 roku w Tarnowie, był olbrzymią sensacją.– Podobno wszystkie urzędy były nieczynne, wszystkie sklepy były zamknięte. Ci, którzy przyjechali tego dnia z jakimiś interesami z prowincji do Tarnowa i chcieli załatwić coś w urzędach, nie mogli się nigdzie dostać, bo wszyscy urzędnicy byli na ślubie Szczepanika – wspominała w audycji Polskiego Radia nadanej w 1975 roku jego córka, Maria Szczepanik-Zboińska.

„Galicyjski geniusz” miał tysiące pomysłów, pracował m.in. nad łodzią podwodną, samolotem z ruchomymi skrzydłami, śmigłowcem z podwójnym układem wirnika, czy, jeszcze przed Ferdynandem von Zeppelinem, nad sterowcem. Jan Szczepanik zaprojektował karabin elektryczny, który w ciągu minuty mógł oddać kilkanaście strzałów. O jego wielkiej popularności świadczyły fakt, że w cukierniach sprzedawano wtedy ciastka szczepaniki, tak jak się sprzedaje napoleonki. „Galicyjski geniusz” miał tysiące pomysłów, pracował m.in. nad łodzią podwodną, samolotem z ruchomymi skrzydłami, śmigłowcem z podwójnym układem wirnika, czy, jeszcze przed Ferdynandem von Zeppelinem, nad sterowcem. Jan Szczepanik zaprojektował karabin elektryczny, który w ciągu minuty mógł oddać kilkanaście strzałów.

Uratował życie królowi Hiszpanii

Światową sławę Polakowi przyniosła przede wszystkim kamizelka kuloodporna wykonana z jedwabnej tkaniny z cienkimi blaszkami stalowymi. Materiałem tym wyłożono wnętrze karety króla Hiszpanii – Alfonsa XIII – co uratowało mu życie w trakcie zamachu na jego osobę. W dowód wdzięczności udekorował on Szczepanika najwyższym hiszpańskim odznaczeniem państwowym. Propozycję otrzymania odznaczenia otrzymał też od cara Rosji Mikołaja II, jednakże w tym wypadku, z pobudek patriotycznych, odmówił jego przyjęcia. Zamiast orderu otrzymał więc złoty zegarek wysadzany brylantami.

Od 1902 roku Szczepanik był związany z Tarnowem. Swoje pracownie posiadał m.in. w Wiedniu, Berlinie i Dreźnie. Zmarł 18 kwietnia 1926 roku w Tarnowie.

mk Za Polskie Radio

The Polish Edison‚ from Tarnow

Jan Szczepanik (June 13, 1872 – April 18, 1926) was a Polish inventor, with several hundred patents and over 50 discoveries to his name, many of which are still applied today, especially in the motion picture industry, as well as in photography and television. Some of his concepts helped the future evolution of TV broadcasting, such as the Telectroscope (an apparatus for distant reproduction of images and sound using electricity) or the wireless telegraph, which greatly affected the development of telecommunications. He died in Tarnow  in the Second Polish Republic.

Szczepanik was born in the Austrian Partition, in the village of Rudniki near Mościska, but relocated as infant with his mother to Zrecin  in the industrial region of Krosno,  where he grew up. His birthplace was controlled by Austria/Hungary  between 1772–1918 after the partitions of Poland.   Szczepanik graduated from a teachers’ college and spent a lot of time reading scientific literature and journals. He moved to Vienna after his attempt to advance the Jacquard loom  from France (invented in 1801) was rejected by some local weavers for fear of losing business. His knowledge of fabric however, enabled him to create the first ballistic vest using silk.

Spanish king Alfonso XIII  (who used it in 1901) awarded him an order for its invention.^[ Szczepanik was granted awards by other royal courts. The Emperor Franz Joseph of Austria  relieved him of mandatory military service fascinated with photosculpture  – known also as photoplastigraphy – introduced to him by Szczepanik. It was based on an idea patented in 1859 by Francois Wislleme (1830–1905) for producing portrait sculpture using synchronized photo projections. The Emperor gave him a pair of pistols for that as a souvenir.

Before World War I,  Szczepanik carried out experiments with photography and image projection, as well as with small format color film. He holds patents for a new weaiaving method, a system of obtaining tri-color photography rasters, and equipment for sound recording and playback. Following the discoverer’s idea, Agfa  corporation produced its Agfacolor reversible paper; color films were also made for the first time, projecting 24 frames per second. Szczepanik’s more significant discoveries also include the colorimeter  (a color control tool), an electric rifle, and a color image weaving method, together with the automation of their production.

Jan Szczepanik also worked on a moving wing aircraft, a duplex rotor  helicopter,  a dirigible, and a submarine. Mark Twain  met Szczepanik and described him in two of his articles: „The Austrian Edison keeping school again”  (1898) and „From The Times of 1904” (1898). 

Prepared /for naszepismo.pl / by Jozef Wrobel

#########################