„Jeśli zapomnę o Nich – Ty, Boże na niebie, zapomnij o mnie!” Cz.2.

Historia z Encyklopedii i z wspomnień Ojców naszych…

Ten Cmentarz często nazywany jest Cmentarzem Orląt, gdyż część spośród pochowanych tam prawie 3000 żołnierzy to Orlęta Lwowskie, czyli młodzież szkół średnich i wyższych oraz inteligencja. Nazywany on był przez Polaków miejscem świętym (Campo Santo).

^^^ Jeden z dwóch lwów z napisem zawsze wierny (przed 1939)

Maria Kazecka 4 listopada 1918 r. napisała wiersz „Ostatnie liście” dedykowany dzieciom-bohaterom z Ogrodu Jezuickiego. Poetka mieszkała przy ulicy Kraszewskiego, przy samym parku.

Widzę z okien, jak w mojej padacie ulicy.

W jakichż bolesnych gwiazdach będziemy was chować!

Noc późna, delikatnej pełna tajemnicy.

Lecą liście i zdają się za śmierć dziękować.

Na te groby powinni z daleka przychodzić pielgrzymi,

by się uczyć miłości do Ojczyzny.

Powinni tu przychodzić ludzie małej wiary,

aby się napełnić wiarą niezłomna,

ludzie miałkiego ducha, aby się nadyszyć bohaterstwa.

A że tu leżą uczniowie w mundurach,

przeto ten cmentarz jest jak szkoła,

najdziwniejsza szkoła,

w której dzieci jasnowłose i błekitnookie nauczają siwych o tym,

że ze śmierci ofiarnej najbujniejsze wyrasta życie.

^^^

I etap walk

Pierwszy etap walk trwał od 1 do 5 listopada. Charakteryzował się on dużą spontanicznością i brakiem organizacji akcji. Pod koniec tego etapu strona polska zaczęła przejmować inicjatywę zaczepną.

3 listopada 1918 przybyły do miasta 3 sotnie Legionu Ukraińskich Strzelców Siczowych, a w kilka dni później oddziały ochotników zwiększając 11 listopada siły ukraińskie do 2300 żołnierzy. Nowo przybyłe oddziały ukraińskie zdobyły Dworzec Główny.

Cały czas prowadzone były rozmowy pomiędzy walczącymi stronami, kilkakrotnie uzgadniano zawieszenie broni w celu zaopatrzenia ludności cywilnej w żywność, pozbierania rannych i pogrzebania zabitych. Po zakończeniu rozejmu, 3 listopada, Ukraińcy podjęli natarcie na całym froncie. Mimo tego Polacy 4 listopada odbili Dworzec Główny, zajmują Szkołę Kadecką i odparli szturm na Szkołę im. Sienkiewicza. Bardzo zażarte walki trwały do 5 listopada, powodując duże straty wśród wojsk ukraińskich. Polacy odzyskali Koszary Wuleckie i odparli atak na Szkołę Kadecką. Polacy zajęli też w 5 listopada Dyrekcję Policji i rzeźnię.

II etap walk

Drugi etap walk, trwający do 19 listopada, charakteryzował się pozycyjnością walk. Po 13 listopada inicjatywa zaczepna należała do wojsk ukraińskich.

Skomplikowaną sytuację polityczną i wojskową w mieście wykorzystywali przestępcy (część z nich została przez Ukraińców wypuszczona z więzienia), maruderzy i powracający do domu żołnierze armii austriackiej, tzw. heimkerowcy. Uzbrojone bandy grabiły składy, magazyny kolejowe, sklepy i ludność cywilną.

Oddziały polskie odpierały liczne ataki wojsk ukraińskich, podejmując jednocześnie nieudane próby zdobycia całego miasta. W dniach 6–9 listopada toczyły się ciężkie walki o Szkołę Sienkiewicza, cmentarz żydowski, Cytadelę Odwach Główny, Dyrekcję Skarbu i Teatr Skarbkowski. W walkach tych Polacy ponieśli duże straty, obie strony przeszły do walk pozycyjnych, zbudowano barykady i okopy. Po zdobyciu Przemyśla dowództwo ukraińskie zrezygnowało z poprzedniego planu otoczenia Lwowa. W pierwszych dniach młodzież zdobywała broń na przeciwniku, potem – z austriackich magazynów. Zaczęto organizować różne oddziały wojskowe: obok piechoty artylerię, kawalerię, oddział techniczny, a także oddział lotniczy. Sztab NK obrony Lwowa zsynchronizował działalność poszczególnych oddziałów, podzielił front na pięć odcinków i wyznaczył dowódców.

9 listopada przeprowadzono w rejonie Ogrodu Jezuickiego natarcie, wsparte przez nowo zbudowany Tank Piłsudskiego. Za główny sukces taktyczny Tanku podczas natarcia 9 listopada uznaje się ściągnięcie na siebie większości ognia broni maszynowej Ukraińców, co znacznie ograniczyło i tak poważne straty polskiej piechoty, oraz wyeliminowanie obsług nieprzyjacielskich karabinów maszynowych w Pałacu Gołuchowskich. W efekcie natarcia udało się opanować kwartał zabudowy na południe od Ogrodu Jezuickiego, oraz zająć gmach Poczty Głównej^.. Po sukcesach oddziałów polskich, 10 listopada 1918 cała zachodnia część miasta (jedna trzecia) znalazła się w rękach polskich. W tym czasie walczono także na przedmieściach, na zewnętrznej linii frontu. W dniach 13–17 listopada Ukraińcy zaczęli kierować koncentryczne ataki na centrum, aby przejąć kontrolę nad miastem, które jednak nie doprowadziły do przełamania polskiej obrony. Wskutek ciężkich strat Armii Halickiej (550 zabitych i rannych) i wojsk polskich (75 zabitych i rannych) walki osłabły.

III etap walk

Trzeci etap walk, do 21 listopada, charakteryzował się inicjatywą strony polskiej.

16 listopada we wspólnym liście arcybiskupi Józef Bilczewski i Andrzej Szeptycki zaapelowali do polityków polskich i ukraińskich o wzajemne ustępstwa i zakończenie bratobójczych walk. Mediacja ta doprowadziła 17 listopada do zawieszenia broni, które zostało przedłużone do 21 listopada. Zarządzeniem prezydenta RP Ignacego Mościckiego z 9 listopada 1933 Obrońcy Lwowa polegli od 1 do 21 listopada 1918 zostali odznaczeni Krzyżem Niepodległości jako symbol uznania ich zasług w walce o niepodległość Polski; odznaczenie winno być zawieszone w kaplicy na cmentarzu Obrońcóww Lwowa.

“Mortui sunt, ut liberi vivamus” – Polegli, byśmy mogli żyć wolni – głosi napis na Pomniku Chwały na Cmentarzu Orląt we Lwowie. 21 i 22 listopada 1918 r. polskie oddziały odbiły cały Lwów z rąk Ukraińców. Ceną wolności była śmierć kilkuset obrońców Lwowa. Walczyło ponad TYSIĄC uczniów szkół powszechnych i średnich oraz studentów. Najmłodszy Jaś Kukawski miał 9 lat.

Najmłodsi, którzy oddali życie za wolność nazywani są Orlętami Lwowskimi. Ich pamięć jest czczona nie tylko we Lwowie, również w Polsce i w wielu innych krajach. Tylko 12 lat mieli mali obrońcy Antoni Petrykiewicz i Jasiek Dufrat, po 13 lat Tadzio Loewenstamm, Ksawery Wąsowicz. Lat 14 – Antek Skawiński, Adam Michalewski, Michał Pierożka, Jasiek Kłosowski, Tadek Wiesner, Tadeusz Jabłoński, Jurek Bitschan. 15 lat mieli Wilhelm Haluza, Franek Manowarda de Jana, Józek Szczepański, Janusz Baczyński, Franek Welser, Lodek Doleżal, Stefan Bądzyński.

Obok chłopców walczyły dziewczęta. Helena Grabska poległa razem ze swoim bratem Jankiem. Janka Prus-Niewiadomska zginęła, ratując rannego żołnierza. W sumie w walkach w obronie Lwowa w wojnie polsko-ukraińskiej (1918-1919) walczyło 1374 uczniów szkół powszechnych i średnich oraz studentów. 2640 nie przekroczyło 25. roku życia.

Symbolem wszystkich Orląt Lwowskich, tych znanych z nazwiska, i tych bezimiennych, stał się prawie 14-letni Jurek Bitschan, który 21 listopada 1918 roku poległ w obronie Lwowa, w swojej pierwszej i ostatniej bitwie. Za osiem dni miał obchodzić 14 urodziny.

Wychodząc z domu, napisał: “Kochany Tatusiu, idę dzisiaj zameldować się do wojska. Chcę okazać, że znajdę na tyle siły, by móc służyć i wytrzymać. Obowiązkiem moim jest iść, gdy mam dość sił, a wojska brakuje ciągle do oswobodzenia Lwowa. Z nauk zrobiłem już tyle, ile trzeba było. Jerzy”.

Bezimienne Lwowskie Orlę spoczywa natomiast w Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, wzniesionym w hołdzie wszystkim obrońcom Ojczyzny.

^^^ Dla np.pl opracował Admin. Zdjęcia najmłodszych Orląt Lwowskich pochodzą m.in. z portalu Muzeum Lwowa i Kresów.

######################################